Η ιστορία μας λέει ότι πρόκειται για ένα πολύ παλαιό έθιμο το οποίο ανάγεται στη ρωμαϊκή εποχή και την αρχαία εορτή των “Κρονίων”. Τη συνέχεια έδωσαν οι Φράγκοι οι οποίοι ήταν αυτοί που άρχισαν πρώτοι να τοποθετούν νόμισμα μέσα στην πίτα και προσφωνούσαν “Βασιλιά της βραδιάς” αυτόν που το έβρισκε. Κατά άλλο έθιμο, αντί για νόμισμα έβαζαν φασόλι και αυτόν που το έβρισκε τον αποκαλούσαν "φασουλοβασιλιά".
Το φραγκικό αυτό έθιμο επικράτησε στην Ευρώπη. Ωστόσο υπάρχει και μία θρησκευτική παράδοση που συνδέει τη βασιλόπιτα με το Μέγα Βασίλειο της Καππαδοκίας. Κατά αυτή την παράδοση κάποτε στη Καισαρεία της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία όπου επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος ήλθε να τη καταλάβει ο Έπαρχος της Καππαδοκίας με πρόθεση να τη λεηλατήσει. Τότε ο Μέγας Βασίλειος ζήτησε από τους πλούσιους της πόλης του να μαζέψουν ότι χρυσαφικά μπορούσαν προκειμένου να τα παραδώσει ως "λύτρα" στον επερχόμενο κατακτητή.
Πράγματι συγκεντρώθηκαν πολλά τιμαλφή. Κατά την παράδοση όμως είτε επειδή μετάνιωσε ο έπαρχος, είτε (κατ΄ άλλους) εκ θαύματος ο Άγιος Μερκούριος με πλήθος Αγγέλων απομάκρυνε τον στρατό του, ο Έπαρχος απάλλαξε την πόλη από επικείμενη καταστροφή. Προκειμένου όμως ο Μέγας Βασίλειος να επιστρέψει τα τιμαλφή στους δικαιούχους, μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει τι, έδωσε εντολή να παρασκευαστούν μικροί άρτοι εντός των οποίων τοποθέτησε ανά ένα των νομισμάτων ή τιμαλφών και τα διένειμε στους κατοίκους την επομένη του εκκλησιασμού.
