μια ανάλυση που βάζει την κρίση του κορωνοϊόύ σε μια νέα διάσταση που διακρίνεται δύσκολα όταν βρισκόμαστε στην καρδιά της εξάπλωσης του ιού.
Οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές και οι αντιδράσεις μαζικές: Δύσκολο να αξιολογήσει κανείς τις μεσοπρόθεσμες συνέπειες της κρίσης του κορωνοϊού – ειδικά αυτές που ξεφεύγουν από το πεδίο της υγείας και μπαίνουν στο πεδίο της οικονομίας αλλά και της πολιτικήε οικονομίας, των ατομικών ελευθεριών. Η εκτενής ανάλυση παρουσιάζει τη μεγάλη εικόνα αλλά και τις προκλήσεις της επόμενης μέρας.
Ο μικροσκοπικός ιός με τις γιγαντιαίες συνέπειες
Μέσα σε λίγες εβδομάδες ένας ιός με διάμετρο δέκα χιλιάδες φορές μικρότερη του χιλιοστού έχει μεταμορφώσει τις δυτικές δημοκρατίες.
Τα κράτη έχουν σφραγίσει επιχειρήσεις και έχουν κλείσει τον κόσμο στα σπίτια του. Έχουν υποσχεθεί τρισεκατομμύρια δολάρια για να κρατήσει την οικονομία σε μηχανική υποστήριξη. Εάν η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη είναι μπούσουλας, η ιατρική και ηλεκτρονική προστασία της ιδιωτικής ζωής πρόκειται να μπεί στην άκρη.
Πρόκειται για την πιο ακραία επέκταση της κρατικής εξουσίας από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το ένα ταμπού μετά το άλλο σπάει. Όχι μόνο επειδή επιβάλλονται πρόστιμα σε συνηθισμένους ανθρώπους που κάνουν συνήθη πράγματα, αλλά κυρίως όσον αφορά το μέγεθος και το ρόλο της κυβέρνησης στην οικονομία.
Στην Αμερική το Κογκρέσο εψηφίζει ένα πακέτο αξίας περίπου 2 τρισ. δολαρίων, ή το 10% του ΑΕΠ, δύο φορές ο λογαριασμός των μέτρων την περίοδο της κρίσης 2007-09.
Πιστωτικές εγγυήσεις που προσφέρουν τα κράτη της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και άλλων χωρών αγγίοζυν το 15% του ΑΕΠ τους.
Οι κεντρικές τράπεζες τυπώνουν χρήμα και το χρησιμοποιούν για να αγοράσουν περιουσιακά στοιχεία που παλιότερα σνόμπαραν. Οι κυβερνήσεις μοιάζουν σαν να επιδιώκουν να απαγορεύσουν την πτώχευση.
Για τους θιασώτες των μικρών κυβερνητικών σχημάτων και των ανοικτών αγορών, ο covid-19 παρουσιάζει μια πρόκληση: Από τη μιά το κράτος πρέπει να ενεργήσει αποφασιστικά. Αλλά η ιστορία δείχνει ότι μετά από κρίσεις το κράτος δεν υποχωρεί εύκολα από το έδαφος που έχει ανακτήσει. Σήμερα όμως κάτι τέτοιο θα είχε συνέπειες όχι μόνο για την οικονομία αλλά και για τις ατομικές ελευθερίες.
Κράτος: η καλύτερη λύση στην κρίση
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το κράτος φουσκώνει κατά τη διάρκεια κρίσεων. Οι κυβερνήσεις μπορεί να φάνηκαν αμήχανες στην αρχή της πανδημίας, αλλά μόνο αυτές μπορούν να κινητοποιούν με ταχύτητα τεράστιους πόρους. Σήμερα είναι επίσης απαραίτητες για να επιβάλουν κλείσιμο επιχειρήσεων και την απομόνωση των πολιτών προκειμένου για να σταματήσουν τον ιό. Μόνο οι κυβερνήσεις μπορούν να συμβάλλουν στην αποτροπή της οικονομικής κατάρρευσης που προκαλείται. Στην Αμερική και τη ζώνη του ευρώ, το ακαθάριστο Προϊόν θα μπορούσε να συρρικνωθεί κατά 5-10% σε ετήσια βάση, ίσως περισσότερο.
Ένας λόγος για τον οποίο ο ρόλος του κράτους έχει αλλάξει τόσο γρήγορα είναι ότι το covid-19 εξαπλώνεται σαν πυρκαγιά. Σε λιγότερο από τέσσερις μήνες ταξίδεψε από μια αγορά στη Γουχάν σε σχεδόν κάθε χώρα του κόσμου. Την περασμένη εβδομάδα καταγράφηκαν 253.000 νέες περιπτώσεις. Οι άνθρωποι φοβούνται το παράδειγμα της Ιταλίας, όπου σχεδόν 74.000 καταγεγραμμένες περιπτώσεις έχουν κατακλύσει ένα αναπτυωμένο σύστημα υγείας, προκαλώντας πάνω από 7.500 θανάτους.
Αυτός ο φόβος είναι ο άλλος καταλύτης για ραγδαίες αλλαγές. Όταν η κυβέρνηση της Βρετανίας προσπάθησε να κρατηθεί, ώστε να ελαχιστοποιήσει την κρατική παρέμβαση, κατηγορήθηκε ότι έκανε πολύ λίγο, πολύ αργά. Η Γαλλία, αντιθέτως, ψήφισε νόμο αυτή την εβδομάδα δίνοντας στην κυβέρνηση την εξουσία όχι μόνο να ελέγχει τις κινήσεις των ανθρώπων αλλά και να διαχειρίζεται τις τιμές και τα βασικά αγαθά. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, ο πρόεδρός Εμμανουέλ Μακρόν, είδε τη δημοφιλία του να φτάνει στα ύψη.
Στον μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, το κράτος έχει μέχρι στιγμής απαντήσει στο covid-19 με ένα συνδυασμό πειθαναγκασμού και ρίψης χρηματων στο πρόβλημα.
Καθώς προχωρά η πανδημία, είναι επίσης πιθανό να εκμεταλλευτεί τη μοναδική του δύναμη να παρακολουθεί τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν τα δεδομένα τους από τα κινητά τους τηλέφωνα.
Το Χονγκ Κονγκ ήδη χρησιμοποιεί εφαρμογές σε τηλέφωνα που δείχνουν πού βρίσκεται ο κάτοχος, ώστε να επιβάλλεται η καραντίνα. Η Κίνα διαθέτει σύστημα για να καταγράψει ποιος είναι ασφαλής να βγει από το σπίτι του. Τα δεδομένα των τηλεφώνων είναι σε θέση να προβλέπουν την εξάπλωση της νόσου. Ακόμα κι αν μια κυβέρνηση καταστείλει το Covid-19, όπως η Κίνα, θα χρειαστεί να αποτρέψει ένα δεύτερο κύμα μεταξύ των πολλών που εξακολουθούν να είναι ευάλωτοι, χτυπώντας αποφασιστικά τη νέα εξάπλωση. Η Νότια Κορέα λέει ότι η αυτόματη ιχνηλάτηση των επαφών των νέων λοιμώξεων, χρησιμοποιώντας κινητή τεχνολογία, δίνει αποτελέσματα σε δέκα λεπτά αντί για 24 ώρες.
Το Μεγάλο Κράτος επέστρεψε με συνοπτικές διαδικασίες
Αυτή η τεράστια αύξηση της κρατικής εξουσίας έχει λάβει χώρα σχεδόν να υπάρχει καν χρόνος για συζήτηση. Μερικοί θα σπεύσουν να διαβεβαιώσουν ότι η κρίση είναι απλώς προσωρινή και ότι δεν θα αφήσει σχεδόν κανένα σημάδι, όπως με την ισπανική γρίπη πριν από έναν αιώνα. Ωστόσο, η κλίμακα της απάντησης κάνει το Covis-19 να μοιάζει περισσότερο με πόλεμο παρά με οικονομική κρίση.
Μέσα σε λίγες εβδομάδες ένας ιός με διάμετρο δέκα χιλιάδες φορές μικρότερη του χιλιοστού έχει μεταμορφώσει τις δυτικές δημοκρατίες.
Τα κράτη έχουν σφραγίσει επιχειρήσεις και έχουν κλείσει τον κόσμο στα σπίτια του. Έχουν υποσχεθεί τρισεκατομμύρια δολάρια για να κρατήσει την οικονομία σε μηχανική υποστήριξη. Εάν η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη είναι μπούσουλας, η ιατρική και ηλεκτρονική προστασία της ιδιωτικής ζωής πρόκειται να μπεί στην άκρη.
Πρόκειται για την πιο ακραία επέκταση της κρατικής εξουσίας από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το ένα ταμπού μετά το άλλο σπάει. Όχι μόνο επειδή επιβάλλονται πρόστιμα σε συνηθισμένους ανθρώπους που κάνουν συνήθη πράγματα, αλλά κυρίως όσον αφορά το μέγεθος και το ρόλο της κυβέρνησης στην οικονομία.
Στην Αμερική το Κογκρέσο εψηφίζει ένα πακέτο αξίας περίπου 2 τρισ. δολαρίων, ή το 10% του ΑΕΠ, δύο φορές ο λογαριασμός των μέτρων την περίοδο της κρίσης 2007-09.
Πιστωτικές εγγυήσεις που προσφέρουν τα κράτη της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και άλλων χωρών αγγίοζυν το 15% του ΑΕΠ τους.
Οι κεντρικές τράπεζες τυπώνουν χρήμα και το χρησιμοποιούν για να αγοράσουν περιουσιακά στοιχεία που παλιότερα σνόμπαραν. Οι κυβερνήσεις μοιάζουν σαν να επιδιώκουν να απαγορεύσουν την πτώχευση.
Για τους θιασώτες των μικρών κυβερνητικών σχημάτων και των ανοικτών αγορών, ο covid-19 παρουσιάζει μια πρόκληση: Από τη μιά το κράτος πρέπει να ενεργήσει αποφασιστικά. Αλλά η ιστορία δείχνει ότι μετά από κρίσεις το κράτος δεν υποχωρεί εύκολα από το έδαφος που έχει ανακτήσει. Σήμερα όμως κάτι τέτοιο θα είχε συνέπειες όχι μόνο για την οικονομία αλλά και για τις ατομικές ελευθερίες.
Κράτος: η καλύτερη λύση στην κρίση
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το κράτος φουσκώνει κατά τη διάρκεια κρίσεων. Οι κυβερνήσεις μπορεί να φάνηκαν αμήχανες στην αρχή της πανδημίας, αλλά μόνο αυτές μπορούν να κινητοποιούν με ταχύτητα τεράστιους πόρους. Σήμερα είναι επίσης απαραίτητες για να επιβάλουν κλείσιμο επιχειρήσεων και την απομόνωση των πολιτών προκειμένου για να σταματήσουν τον ιό. Μόνο οι κυβερνήσεις μπορούν να συμβάλλουν στην αποτροπή της οικονομικής κατάρρευσης που προκαλείται. Στην Αμερική και τη ζώνη του ευρώ, το ακαθάριστο Προϊόν θα μπορούσε να συρρικνωθεί κατά 5-10% σε ετήσια βάση, ίσως περισσότερο.
Ένας λόγος για τον οποίο ο ρόλος του κράτους έχει αλλάξει τόσο γρήγορα είναι ότι το covid-19 εξαπλώνεται σαν πυρκαγιά. Σε λιγότερο από τέσσερις μήνες ταξίδεψε από μια αγορά στη Γουχάν σε σχεδόν κάθε χώρα του κόσμου. Την περασμένη εβδομάδα καταγράφηκαν 253.000 νέες περιπτώσεις. Οι άνθρωποι φοβούνται το παράδειγμα της Ιταλίας, όπου σχεδόν 74.000 καταγεγραμμένες περιπτώσεις έχουν κατακλύσει ένα αναπτυωμένο σύστημα υγείας, προκαλώντας πάνω από 7.500 θανάτους.
Αυτός ο φόβος είναι ο άλλος καταλύτης για ραγδαίες αλλαγές. Όταν η κυβέρνηση της Βρετανίας προσπάθησε να κρατηθεί, ώστε να ελαχιστοποιήσει την κρατική παρέμβαση, κατηγορήθηκε ότι έκανε πολύ λίγο, πολύ αργά. Η Γαλλία, αντιθέτως, ψήφισε νόμο αυτή την εβδομάδα δίνοντας στην κυβέρνηση την εξουσία όχι μόνο να ελέγχει τις κινήσεις των ανθρώπων αλλά και να διαχειρίζεται τις τιμές και τα βασικά αγαθά. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, ο πρόεδρός Εμμανουέλ Μακρόν, είδε τη δημοφιλία του να φτάνει στα ύψη.
Στον μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, το κράτος έχει μέχρι στιγμής απαντήσει στο covid-19 με ένα συνδυασμό πειθαναγκασμού και ρίψης χρηματων στο πρόβλημα.
Καθώς προχωρά η πανδημία, είναι επίσης πιθανό να εκμεταλλευτεί τη μοναδική του δύναμη να παρακολουθεί τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν τα δεδομένα τους από τα κινητά τους τηλέφωνα.
Το Χονγκ Κονγκ ήδη χρησιμοποιεί εφαρμογές σε τηλέφωνα που δείχνουν πού βρίσκεται ο κάτοχος, ώστε να επιβάλλεται η καραντίνα. Η Κίνα διαθέτει σύστημα για να καταγράψει ποιος είναι ασφαλής να βγει από το σπίτι του. Τα δεδομένα των τηλεφώνων είναι σε θέση να προβλέπουν την εξάπλωση της νόσου. Ακόμα κι αν μια κυβέρνηση καταστείλει το Covid-19, όπως η Κίνα, θα χρειαστεί να αποτρέψει ένα δεύτερο κύμα μεταξύ των πολλών που εξακολουθούν να είναι ευάλωτοι, χτυπώντας αποφασιστικά τη νέα εξάπλωση. Η Νότια Κορέα λέει ότι η αυτόματη ιχνηλάτηση των επαφών των νέων λοιμώξεων, χρησιμοποιώντας κινητή τεχνολογία, δίνει αποτελέσματα σε δέκα λεπτά αντί για 24 ώρες.
Το Μεγάλο Κράτος επέστρεψε με συνοπτικές διαδικασίες
Αυτή η τεράστια αύξηση της κρατικής εξουσίας έχει λάβει χώρα σχεδόν να υπάρχει καν χρόνος για συζήτηση. Μερικοί θα σπεύσουν να διαβεβαιώσουν ότι η κρίση είναι απλώς προσωρινή και ότι δεν θα αφήσει σχεδόν κανένα σημάδι, όπως με την ισπανική γρίπη πριν από έναν αιώνα. Ωστόσο, η κλίμακα της απάντησης κάνει το Covis-19 να μοιάζει περισσότερο με πόλεμο παρά με οικονομική κρίση.
Και εδώ η ιστορία διδάσκει ότι οι κρίσεις οδηγούν σε ένα μόνιμα μεγαλύτερο κράτος με πολλές περισσότερες εξουσίες και ευθύνες – και τους ανάλογους φόρους να χρηματοδοτήσουν τα παραπάνω. Το κράτος πρόνοιας, ο φόρος εισοδήματος, η εθνικοποίηση, όλα προέκυψαν μέσα από συγκρούσεις και κρίσεις.
Κάποιες από τις αλλαγές που συντελούνται σήμερα είναι επιθυμητές. Θα ήταν καλό αν οι κυβερνήσεις ήταν καλύτερα προετοιμασμένες για την επόμενη πανδημία. επίσης, αν επενδύσουν στη δημόσια υγεία, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικής, όπου η μεταρρύθμιση του συστήματος είναι απαραίτητη. Ορισμένες χώρες χρειάζονται αξιοπρεπή αμοιβή στην άδεια ασθένειας.
Άλλες αλλαγές ενδέχεται να είναι λιγότερο ξεκάθαρες, αλλά θα είναι δύσκολο να ανατραπούν, επειδή υποστηρίχθηκαν από ισχυρά συμφέροντα ακόμη και πριν από την πανδημία. Ένα παράδειγμα είναι η περαιτέρω απομάκρυνση του συμφώνου σταθερότητας της Ευρωζώνης, που υποτίθεται ότι επιβάλλει πειθαρχία στο δανεισμό των κρατών μελών. Ομοίως, η Βρετανία έχει πάρει τους σιδηρόδρομους υπό κρατικό έλεγχο – ένα βήμα που υποτίθεται ότι είναι προσωρινό αλλά δεν μπορεί ποτέ να αποσυρθεί.
Περισσότερο ανησυχητική είναι η εξάπλωση κακών συνηθειών. Οι κυβερνήσεις μπορούν να το γυρίσουν στην αυτάρκεια:
Κάποιοι φοβούνται ότι θα εξαντληθούν τα συστατικά για τα φάρμακα, πολλά από τα οποία παράγονται στην Κίνα. Η Ρωσία έχει επιβάλει προσωρινή απαγόρευση εξαγωγής σιτηρών. Οι βιομήχανοι και οι πολιτικοί έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στις αλυσίδες εφοδιασμού.
H απόσταση που χωρίζει τη σημερινή κατάσταση μέχρι τη μακροπρόθεσμη κρατική στήριξη των εθνικών πρωταθλητών (που ξελάσπωσαν οι φορολογούμενοι) είναι μικρή. Οι προοπτικές του εμπορίου είναι ήδη κακές. Και μακροπρόθεσμα, μια τεράστια και διαρκή επέκταση του κράτους μαζί με το δραματικά υψηλότερο δημόσιο χρέος είναι συνταγή που μπορεί να οδηγήσει σε ένα καπιταλισμό, λιγότερο δυναμικό και περισσότερο κρατικοδίκαιο.
Κάποιες από τις αλλαγές που συντελούνται σήμερα είναι επιθυμητές. Θα ήταν καλό αν οι κυβερνήσεις ήταν καλύτερα προετοιμασμένες για την επόμενη πανδημία. επίσης, αν επενδύσουν στη δημόσια υγεία, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικής, όπου η μεταρρύθμιση του συστήματος είναι απαραίτητη. Ορισμένες χώρες χρειάζονται αξιοπρεπή αμοιβή στην άδεια ασθένειας.
Άλλες αλλαγές ενδέχεται να είναι λιγότερο ξεκάθαρες, αλλά θα είναι δύσκολο να ανατραπούν, επειδή υποστηρίχθηκαν από ισχυρά συμφέροντα ακόμη και πριν από την πανδημία. Ένα παράδειγμα είναι η περαιτέρω απομάκρυνση του συμφώνου σταθερότητας της Ευρωζώνης, που υποτίθεται ότι επιβάλλει πειθαρχία στο δανεισμό των κρατών μελών. Ομοίως, η Βρετανία έχει πάρει τους σιδηρόδρομους υπό κρατικό έλεγχο – ένα βήμα που υποτίθεται ότι είναι προσωρινό αλλά δεν μπορεί ποτέ να αποσυρθεί.
Περισσότερο ανησυχητική είναι η εξάπλωση κακών συνηθειών. Οι κυβερνήσεις μπορούν να το γυρίσουν στην αυτάρκεια:
Κάποιοι φοβούνται ότι θα εξαντληθούν τα συστατικά για τα φάρμακα, πολλά από τα οποία παράγονται στην Κίνα. Η Ρωσία έχει επιβάλει προσωρινή απαγόρευση εξαγωγής σιτηρών. Οι βιομήχανοι και οι πολιτικοί έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στις αλυσίδες εφοδιασμού.
H απόσταση που χωρίζει τη σημερινή κατάσταση μέχρι τη μακροπρόθεσμη κρατική στήριξη των εθνικών πρωταθλητών (που ξελάσπωσαν οι φορολογούμενοι) είναι μικρή. Οι προοπτικές του εμπορίου είναι ήδη κακές. Και μακροπρόθεσμα, μια τεράστια και διαρκή επέκταση του κράτους μαζί με το δραματικά υψηλότερο δημόσιο χρέος είναι συνταγή που μπορεί να οδηγήσει σε ένα καπιταλισμό, λιγότερο δυναμικό και περισσότερο κρατικοδίκαιο.
Προσωπικές ελευθερίες
Αλλά αυτό δεν είναι καν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Οι μεγαλύτερες ανησυχίες βρίσκονται αλλού, στην κατάχρηση εξουσίας και στις απειλές κατά της ελευθερίας. Κάποιοι πολιτικοί έχουν ήδη ισχυροποιήσει την εξουσία του, όπως στην Ουγγαρία, όπου η κυβέρνηση προσπαθεί να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης αορίστου χρόνου. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπένιαμιν Νετανιάχου, φαίνεται να βλέπει την κρίση ως μια καλή ευκαιρία για να αποφύγει μια δίκη για διαφθορά.
Το πιο ανησυχητικό είναι η διάδοση της επιθετικής παρακολούθησης. Η επεμβατική συλλογή και επεξεργασία δεδομένων θα εξαπλωθεί επειδή προσφέρει ένα πραγματικό πλεονέκτημα στη διαχείριση της νόσου. Αλλά απαιτούν επίσης από το κράτος να έχει πάγια πρόσβαση στα ιατρικά και ηλεκτρονικά αρχεία των πολιτών.
Ο πειρασμός θα είναι η διατήρηση αυτής επιτήρησης μετά την πανδημία, με τρόπο ανάλογο με τον οποίο η αντιτρομοκρατική νομοθεσία επεκτάθηκε μετά τις 9/11. Αυτό θα μπορούσε να ξεκινήσει με τον εντοπισμό περιπτώσεων μολυσματικών ασθενειών ή εμπόρων ναρκοτικών. Κανείς δεν μπορεί να πει που θα σταματήσει αυτό, ειδικά αν, κοιτάξει κανείς το επιτυχημένο παράδειγμα της Κίνας στον έλεγχο του κορωνοϊού, και τη θέσει ως πρότυπο
Η επιτήρηση μπορεί να χρειαστεί για να αντιμετωπίστουν τα μελλοντικά κύματα του covid-19. Κανόνες με ρήτρες λήξης ισχύος και ενσωματωμένο έλεγχο διαφάνειας θα μπορούσαν να βοηθήσουν για να σταματήσουν τις αυθαιρεσίες των κρατών μετά. Αλλά η κύρια άμυνα εναντίον του υπερβολικού κράτους, στην τεχνολογία και στην οικονομία, θα είναι οι ίδιοι οι πολίτες.
Πρέπει να θυμούνται όλοι ότι μια κυβέρνηση πανδημίας δεν είναι κατάλληλη για την καθημερινότητα.
Αλλά αυτό δεν είναι καν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Οι μεγαλύτερες ανησυχίες βρίσκονται αλλού, στην κατάχρηση εξουσίας και στις απειλές κατά της ελευθερίας. Κάποιοι πολιτικοί έχουν ήδη ισχυροποιήσει την εξουσία του, όπως στην Ουγγαρία, όπου η κυβέρνηση προσπαθεί να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης αορίστου χρόνου. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπένιαμιν Νετανιάχου, φαίνεται να βλέπει την κρίση ως μια καλή ευκαιρία για να αποφύγει μια δίκη για διαφθορά.
Το πιο ανησυχητικό είναι η διάδοση της επιθετικής παρακολούθησης. Η επεμβατική συλλογή και επεξεργασία δεδομένων θα εξαπλωθεί επειδή προσφέρει ένα πραγματικό πλεονέκτημα στη διαχείριση της νόσου. Αλλά απαιτούν επίσης από το κράτος να έχει πάγια πρόσβαση στα ιατρικά και ηλεκτρονικά αρχεία των πολιτών.
Ο πειρασμός θα είναι η διατήρηση αυτής επιτήρησης μετά την πανδημία, με τρόπο ανάλογο με τον οποίο η αντιτρομοκρατική νομοθεσία επεκτάθηκε μετά τις 9/11. Αυτό θα μπορούσε να ξεκινήσει με τον εντοπισμό περιπτώσεων μολυσματικών ασθενειών ή εμπόρων ναρκοτικών. Κανείς δεν μπορεί να πει που θα σταματήσει αυτό, ειδικά αν, κοιτάξει κανείς το επιτυχημένο παράδειγμα της Κίνας στον έλεγχο του κορωνοϊού, και τη θέσει ως πρότυπο
Η επιτήρηση μπορεί να χρειαστεί για να αντιμετωπίστουν τα μελλοντικά κύματα του covid-19. Κανόνες με ρήτρες λήξης ισχύος και ενσωματωμένο έλεγχο διαφάνειας θα μπορούσαν να βοηθήσουν για να σταματήσουν τις αυθαιρεσίες των κρατών μετά. Αλλά η κύρια άμυνα εναντίον του υπερβολικού κράτους, στην τεχνολογία και στην οικονομία, θα είναι οι ίδιοι οι πολίτες.
Πρέπει να θυμούνται όλοι ότι μια κυβέρνηση πανδημίας δεν είναι κατάλληλη για την καθημερινότητα.
